Średniowieczny ratusz w Chojnie należy do wybitniejszych dzieł architektonicznych tego typu na obszarze Ziemi Nadbałtyckich.

Pierwsze wzmianki dotyczące budowy sięgają początku  XIV wieku, natomiast najwięcej informacji pochodzi z XX wieku. Najprawdopodobniej po pożarze miasta w 1916r., na miejscu obecnego ratusza mieszczanie chojeńscy wznieśli ‘’Cophuse’’ – dom kupca, w którym wspomina się w dokumencie z 6 stycznia 1409r. Była to budowla na planie prostokąta o wymiarach 38,3 x 13,7m, podpiwniczona, dwukondygnacyjna o wnętrzach przykrytych stropami płaskimi, wejście do wnętrza znajdowało się w północnej części elewacji zachodniej. We wnętrzu, którego podziały nie są znane, mieściły się magazyny – piwnice i 1 piętro – Oran hala kupiecka na parterze, gdzie znajdowały się też najprawdopodobniej wydzielone pomieszczenia dla rady miejskiej.

Około 1430 r. następuje rozbudowa domu kupca i przemianowanie go na ratusz – czyli główną siedzibę władz miejskich. W 1433 r. w dokumentach miasta wspomina się o pomieszczeniach burmistrza chojeńskiego, a w 1461 r. mówi się wyraźnie o podatkach płaconych w ratuszu. Rozbudowa XIV wiecznego gmachu polegała na jego przedłużeniu o 9,3 m w kierunku południowym, z zachowaniem, w partii dachu, pierwotnego szczytu i wybudowaniem nowej, bardzo okazałej fasady południowej. W piwnicach założono sklepienia krzyżowo – żebrowe, a na koniec tej fazy wybudowano nową fasadę północną z częściowym zachowaniem jej dawnego przyziemia. Wysokość budowli ani też przedziały elewacji przedłużonych nie uległy większym zmianom.  Wnętrze przyziemia i 1 piętra  dostosowano do nowych, bardziej złożonych funkcji – hali kupieckiej i siedziby władz miejskich, przy czym pomieszczenia na parterze i 1 piętrze przykryto również stropami płaskimi, które podparte były, na parterze, rzędem drewnianych słupów. Wejścia do wnętrza umieszczono na osiach elewacji szczytowych rozwiązań w sposób niezwykle dekoracyjny. Dolne części elewacji podłużnych zasłonięte były kramami. Na rynku przed ratuszem, w okresie średniowiecza, stał drewniany posąg Rolanda z pręgierzem z jednej i szubienicą z drugiej strony – rozebrane w 1804 r.

W XVI wieku postawiono na dachu sygnaturkę i przemurowano górną partię elewacji zachodniej wydłużając w górę blendy okienne. Na początku XVIII wieku ratusz przebudowano rozbierając sygnaturkę i szczyt pośredni. Rozebrano również 1 piętro elewacji bocznych i wybudowano je na nowo w stylu barokowym, podwyższając je ok. 1,5 m. Zmodernizowano też okna 1p. fasady północnej i portal południowy. Całkowicie przebudowano wnętrze, wprowadzając na parterze, w hali kupieckiej dwa rzędy drewnianych słupów. Na początku XIX wieku przyziemie adoptowano na cele administracyjne, wprowadzając układ amfiladowy z korytarzem pośrodku. Na 1 piętrze zastosowano dwutraktowy układ wnętrz z szeregiem pomieszczeń biurowych , z salą magistratu, pokojem burmistrza i salą posiedzeń przy szczycie pn. konsekwencją zmiany układu wnętrz było wybicie nowych otworów okiennych w bocznych elewacjach.

W 1883 r. przeprowadzono regotyzację obiektu, wymieniając w dużym procencie lico obu fasad, rekonstruując średniowieczny rytm i kształt okien, fryzów i portali. Po 1918 r. wymieniono stolarkę portalu pólnocnego a około 1925 r. portal ten zamurowano. W 1945 roku wojska ‘’ss’’ wysadziły w powietrze południową część ratusza, z którego pozostały: piwnice na całym obrysie obiektu ze zniszczonymi partiami sklepień, i mury obwodowe zachowanie ze zniszczonymi partiami sklepień, i mury obwodowe zachowane w ok. 70%. Całkowicie zniszczone zostały: elewacje pd. i przyległe do niej elewacje boczne na przestrzeni około 15 m.

W 1969 r. obiekt odgruzowano zabezpieczając sklepienia w piwnicach. Do odbudowy ratusza – zainicjowanej przez Wojewódzkiego Konserwatora w Szczecinie przystąpiono w 1978 r. przeznaczając obiekt na Dom Kultury.

Prace projektowe prowadzone przez mgr inż. A. Tymezyszyn w latach 1973 – 1975 r. poprzedzały opracowania badawcze. W 1955 r. wykonana została inwentaryzacja obiektu K. Schnotale Mróz, w 1960 r. powstało studium historyczno – architektoniczne autorstwa A. Kąsinowski przeprowadził ratownicze badania archeologiczne. Wszystkie prace badawcze, projektowe jak również wykonawstwo prowadzone były i są przez Pracownie Konserwacji Zabytków O/ Szczecin.

Kierownikami budowy byli: A. Ślusarek, M. Lipiejko oraz B. Krzemiński. Nadzór autorski pełniła mgr inż. A. Tymczyszyn, nadzór konserwatorski mgr K. Kalita – Skwirzyńska.

Zewnętrzną architekturę ratusza odbudowano w kształcie jaki posiadał przed zniszczeniem w 1945 r. natomiast układ wnętrz zaprojektowano na nowo stosownie do wymagań nowej funkcji.

Tekst –  mgr inż. Alicja Tymczyszyn

GALERIA Z OKRESU PRZEDWOJENNEGO ORAZ ODBUDOWY RATUSZA